نهضت آگاهی،دانایی،بصیرت

بر خلاف تصور عده ای که سینمای هند را مبتذل و تجاری می دانند، ولی ما در این سینما با فیلمهای ارزشی ، روشنفکری و مناسبی روبرو هستیم که با هر استاندارد کاری فیلم خوبی محسوب می شود.

زیر ذره بین
نویسندگان کتاب بر این اعتقاد هستند که سینمای هند و فیلم های آن (در هر دو بعد فرهنگی و تجاری) وام دار فرهنگ، ادب، مذهب و سنت های کهن و ریشه دار این کشور هستند. به همین خاطر آنها این مشخصه ها را به خواننده خود معرفی می کنند و بعد نوع استفاده سینمای هند از این مشخصه ها را با ذکر مثالهای دقیق از تولیدات مختلف این سینما را مورد بحث و بررسی قرار می دهند
از مشکلات کتابهای سینمایی در ایران همین است که ما وارث یک مجموعه کتاب که اختصاص به معرفی و تحلیل سینمای کشورهای مختلف جهان باشد، نیستیم، تلاش های پراکنده و غیرآکادمیکی در این رابطه صورت گرفته که هر چند خوب است، اما اندک می باشد
کیمیا امیری
کیکاووس زیاری حدود سیزده سال سابقه کار رسمی مطبوعاتی دارد. او کار حرفه ای روزنامه نگاری را از سال ۱۳۶۸ با مجله های فیلم و سروش شروع کرد. طی این سالها هم در زمینه سینمای ایران فعالیت کرد و هم در زمینه سینمای جهان. سالهای اخیر بیشتر فعالیتهای او بر روی سینمای جهان متمرکز بوده است. او در ترجمه های خود تلاش کرده بالانسی بین سینمای آمریکا و سینمای دیگر کشورهای جهان ایجاد کند و مترجم کارهای یک سینمای خاص نباشد. زیاری این روزها بیشتر در فیلم ، جام جم و دوچرخه (ویژه نامه نوجوان روزنامه همشهری) قلم می زند، کتاب «سینمای فراگیر هند» او اولین ترجمه او در زمینه کار کتاب است. خودش می گوید دوست دارد طی سالهای پیش روی کتابهای دیگری درباره موج ها و مشخصه های سینمای دیگر کشورهای جهان را نیز ترجمه کند: دلم می خواهد یک دایره المعارف سینمایی درباره سینمای کشورهای مختلف داشته باشیم که امضای مرا زیر پای خود داشته باشد. این روزها او خود را آماده می کند تا کتابی درباره موج نوی سینمای چین که در دهه هشتاد پدید آمد و باعث خلق «نسل پنجم فیلمسازان چین )«که مطرح ترین موج سینمایی این کشور بوده است) را ترجمه کند. گفت و گوی زیر به بهانه انتشار کتاب «سینمای فراگیر هند، روایت یک تغییر فرهنگی» است.
* ابتدا پیشینه ای از کتابهای تألیفی یا ترجمه ای مرتبط با سینمای هند در ایران را به دست بدهید.
- یکی از مشکلات کتابهای سینمایی در ایران همین است که ما وارث یک مجموعه کتاب که اختصاص به معرفی و تحلیل سینمای کشورهای مختلف جهان باشد، نیستیم، تلاش های پراکنده و غیرآکادمیکی در این رابطه صورت گرفته که هر چند خوب است، اما اندک می باشد. شاید بیشترین کوشش برای معرفی کامل سینمای یک کشور و بررسی تحلیلی جنبه های مختلف آن، به سال های اول انقلاب برگردد که چندین کتاب درباره سینمای شوروی (سابق) منتشر شد. تا آنجا که حافظه من یاری می کند در دهه شصت چند کتاب دیگر که به سینمای کشورهایی مثل ژاپن یا آمریکای لاتین می پرداخت هم منتشر شد. پس طبیعی است که چیزی مثل سینمای هند هم از چارچوب این دایره خارج نباشد. حالا به این نکته، تأکید برخی روزنامه ها و مجلات بر روی بخش تجاری و عامه پسند سینمای هند را هم اضافه کنید. می خواهم بگویم که به طور معمول وقتی صحبت از سینمای هند می شود یا مخاطب آن با عنایت به وجه عامه پسند بودن این سینما، آن را از حافظه خود پاک می کند و یا نویسنده مطلب به دنبال جنبه های پرسروصدا و ژورنالیستی این سینماست. همین مسأله باعث می شود که هنگام بحث درباره سینمایی مثل هند (که اتفاقاً  جای بررسی خیلی زیادی دارد)، مثل مادری که هنگام شستن تن بچه اش او را همراه آب کثیف به جوی سپرد، ترجیح داده شود که این بخش بحث حذف شود. اما واقعیت امر این است که حذف بحث سینمای هند هیچ کمکی به تحلیل درست آن نمی کند. در مورد پیشینه کتابهای مرتبط با سینمای هند هم باید بگویم به جز در یکی دو کتاب قطور که درباره تاریخ تحلیلی سینمای جهان هستند، در کتاب دیگری سینمای هند به طور جدی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. در این کتابها (که انصافاً کتابهای خوب و مرجعی هم هستند) بخشی هم نگرش کلی و کوتاه به سینمای هند در طول صد سال تاریخ فیلمسازی اش دارد.
* اشاره کردید که چیزی مثل سینمای هند اتفاقاً جای بررسی خیلی زیادی دارد، چرا؟
- اول این که هند یک کشور آسیایی و به نوعی همسایه ماست. مطالعه تحلیل سینمای این کشور و جنبه های مختلف آن می تواند به ما کمک کند تا شناخت بهتری از شرایط فیلمسازی خودمان پیدا کنیم. مقایسه بین شرایط دو سینمای هند و ایران- که وجوه اشتراک زیادی دارند- می تواند در خدمت اعتلای وضعیت فیلمسازی در ایران قرار گیرد، نکته دیگر این که سالانه در هند تعداد زیادی فیلم تولید می شود. سینمای هند (که با عنوان بالیوود شناخته می شود) در کنار هالیوود، جزو قدرتمندان اصلی تولید فیلم هستند. از سوی دیگر سینمای هند در طول سالهای اخیر توانسته بازار بین المللی خود را در سطحی وسیع گسترش دهد، این روزها حتی آمریکایی ها و اروپایی ها هم مترصد کشف دوباره این سینمای مرموز و ناشناخته هستند. طبیعی است که دوستداران سینما در ایران هم این سینما را بهتر و کامل تر بشناسند، بویژه آن که سینمای هند در ایران به دلایل مختلف بد و غلط معرفی شده است.
* بد و غلط معرفی شده یعنی چه؟
- ببینید، تا اسم سینمای هند می آِید، بلافاصله به ذهن بسیاری چند کار بی ارزش تجاری این کشور متبادر می شود. همین باعث می شود تا بلافاصله این نتیجه گیری بشود که سینمای هند سینمای مبتذلی است. حتی گروهی از اهل مطالعه در کشور ما تصورشان این است که اگر از یک فیلم هندی تعریف کنند، لقب یک آدم غیرروشنفکر را می گیرند. البته من منکر وجود فیلم های بی ارزش و کم ارزش فراوان در سینمای هند نیستم. در سراسر جهان از این نوع فیلم ها ساخته می شود. سینمای هند هم مثل سینمای تمام کشورها یک سینمای غیرمتعارف دارد که با ساتیا جیت رای در دهه شصت میلادی شروع شد. این سینما طی سالهای گذشته در بسیاری از جشنواره ها جوایزی دریافت کرده و باعث افتخار بین المللی این سینما شده است. در کنار آن سینمای بدنه این کشور وجود دارد که فیلم هایی برای مخاطب عام می سازد. هم ما و هم سینمای آمریکا هم از این گونه تولیدات داریم. بدون این نوع از تولیدات سینمایی هیچ کشوری نمی تواند سرپا بایستد. بخشی از سینمای بدنه هند فیلم هایی قابل قبول مثل «مادر هند»، «سنگام» و «شعله» را خلق کرده و در بخشی دیگر، فیلم هایی را تولید کرده که با هر استانداردی کاری بی ارزش محسوب می شود، ما هنگام بحث درباره سینمای هند نباید فقط این بخش آخری را آگراندیسمان کنیم.
* شما قبل از این مقالاتی درباره سینمای هند در مجلات و نشریات مختلف ارائه کرده اید، آیا این کتاب گردآوری شده همان ترجمه هاست یا کاری مستقل و متفاوت؟
- به نکته خیلی خوبی اشاره کردید. متأسفانه طی چند سال اخیر در بازار کتاب شاهد روندی هستیم که بسیاری از آن با عنوان «کتاب سازی» یاد می کنند. در این شیوه کار نویسنده چندین نوشته و ترجمه خود را که در این روزنامه یا آن مجله چاپ کرده، به صورت یک کتاب به چاپ می رساند. خود من هم ضرورت انتشار این گونه کتابها را درک نمی کنم. اما در پرسش به پاسخ شما باید بگویم خیر، این کتاب یک اثر مستقل است که توسط دو نویسنده هندی تبار مقیم انگلیس نوشته شده است. آنها در این کتاب صد سال تاریخ سینمای هند را در زمینه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و هنری مورد بحث و بررسی قرار داده اند.
* شاخصه کار این دو محقق در این تحقیق چیست؟
- زاویه ای که آنها از آن به سینمای هند نزدیک شده اند، زاویه خوبی است، یعنی می توان گفت آنها نگاه خوب و متفاوتی به قضیه انداخته اند. نویسندگان کتاب بر این اعتقاد هستند که سینمای هند و فیلم های آن (در هر دو بعد فرهنگی و تجاری) وام دار فرهنگ، ادب، مذهب و سنت های کهن و ریشه دار این کشور هستند. به همین خاطر آنها این مشخصه ها را به خواننده خود معرفی می کنند و بعد نوع استفاده سینمای هند از این مشخصه ها را با ذکر مثالهای دقیق از تولیدات مختلف این سینما را مورد بحث و بررسی قرار می دهند. آنها بر این اعتقادند که بیننده فیلم هندی بعد از آشنایی با این مشخصه ها، فیلم های هندی را بهتر درک می کند. در کنار این موضوع، نویسندگان در چند بخش کتاب به طور مستقل درباره مسائل خاصی که در سینمای هند وجود دارد، صحبت می کنند. مثلاً  نوع ارائه شخصیت زن در فیلمهای هندی، الزاماً  شبیه مشابه غربی اش نیست و باید دقیقاً  مورد بحث و بررسی قرار گیرد، یا موضوع رقص و ترانه که اصلاً  بحث دیگری است. نویسندگان فیلم با نگاهی جامعه شناسانه و روانشناسانه به تحلیل محتوایی جنبه ها و مشخصه های سینمای هند می پردازند.
* آیا می توانیم براساس گفته هایتان بگوییم به سینمای هند علاقه مندید؟ چرا اصولاً  این همه به این سینما علاقه دارید؟
- صرف ترجمه یک کتاب نمی تواند دلیلی برای علاقه  بسیار زیاد به آن سینما باشد.
* اما توضیحاتی که در طول گفت  وگو دادید نشان می دهد که اطلاعاتتان درباره این سینما زیاد است.
- یک علاقه مند سینما باید در مورد آنچه که دوست دارد اطلاعاتش زیاد باشد و سعی کند اطلاعات بیشتری درباره آن به دست بیاورد. اگر من احتمالاً  کتابی درباره سینمای روسیه یا ایتالیا ترجمه کرده بودم، باز هم شاید شما همین پرسش را مطرح می کردید و از علاقه مفرط من به سینمای این دو کشور صحبت می کردید. اما در پاسخ سؤال قبلی تان باید پاسخ را به دو قسمت تقسیم کنم. اول این که علاقه مندان به سینمای هند مخاطبان عادی در ایران بیشتر از دوستداران سینمایی مثل کوبا یا فرانسه است. طبیعی است که در چنین حالتی، مترجم اول از همه به سراغ موضوعی می رود که مخاطب بیشتری دارد. نکته دوم این است که شما بعد از ترجمه کار خود باید ناشری را برای چاپ کتاب خود پیدا کنید. کتابی مثل سینمای هند راحت تر از دیگر کتابها ناشر پیدا می کند. این در حالی است که کتابهای سینمایی این روزها با تیراژهایی دو هزار تایی روانه بازار کتاب می شوند. من اطلاع زیادی از وضعیت نشر و کاغذ و توزیع ندارم، اما می دانم که هیچ ناشری دوست ندارد کتابهایش روی دستش بماند. این همان وضعیتی است که در سینما وجود دارد.کدام تهیه کننده ای مایل است فیلمش توی انبار بماند و مشتری نداشته باشد؟ به نظر من مسئولین فرهنگی باید از انتشار کتابهایی که حرفی برای گفتن دارند حمایت کنند. البته امیدوارم از من نپرسید چگونه و چطور که جوابش را نمی دانم!
* دوره مورد بررسی کتاب چه مقاطعی را در برمی گیرد؟
- حدود صد سال سینمای هند، یعنی از روزهای آغاز تأسیس تا سالهای پایانی .
* مؤلفان کتاب تا چه حد توانسته اند از پس موضوع برآیند؟
- البته تحقیقی که آنها در کتاب انجام داده اند کار دشواری بوده است. اما براساس شواهد موجود چنین به نظر می رسد که در کار خود موفق بوده اند. نوع تحلیل ها و آمارها حکایت از این می کند که آنها تحقیق زیادی برای کارشان کرده اند. به همین دلیل می توانیم بگوییم این کتاب یک کار آکادمیک درباره سینمای هند است که اگر بخواهیم در دانشگاه برایش یک واحد درسی در نظر بگیریم، ارزش آن را دارد که لقب یک کتاب درسی را بگیرد.
* موج تازه ای از دوبله و پخش فیلم های هندی در ایران رواج پیدا کرده است. خود شما این امر را ناشی از چه چیزی می دانید؟
- معمولاً  زمانی چیزی رواج پیدا می کند که متقاضی زیادی داشته باشد. رواج پخش تلویزیونی و ویدئویی فیلم های هندی را نیز در همین رابطه می توان توضیح داد یا توجیه کرد. شما اگر سری به ویدئو کلوپهای سطح شهر بزنید و آمار کرایه شبانه فیلم ها را بگیرید، متوجه می شوید فیلم های سینمای هند و یکی دو کشور دیگر است که متقاضی بالایی دارد.
در همین رابطه من فکر می کنم ترجمه کتاب «سینمای فراگیر هند» مفهوم ویژه ای پیدا می کند. تصورم بر این است که خوب و لازم است که بینندگان وسیع فیلم های هندی این کتاب را بخوانند تا به درک درست تری از سینمای هند برسند. البته بیان آنچه که گفتم به معنی آن نیست که این کتاب فقط به درد همین یک گروه می خورد. دوستداران سینما از هرس و طیفی احتمالاً  از مطالعه این کتاب لذت خواهند برد و بد نیست اگر مؤسسه رسانه های تصویر در پخش وسیع تر این کتاب همراهی و همکاری کند.

* یعنی چکار کند؟

- توزیع این کتاب را در ویدئو کلوپها تسهیل کند. با شروع این کار، این مؤسسه در آینده می تواند این بخش کار را گسترش داده و با توزیع دیگر کتابهای سینمایی در ویدئوکلوپها، به خلق یک مرکز فر هنگی- هنری گسترده تر کمک کند.

روزنامه همشهری پنجشنبه ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۳ - شماره ۳۳۶۳